آشنایی با مجلات علمی معتبر جهان

چاپ اولین مجله علمی به حدود 300 سال قبل برمیگردد. در آن زمان به تعداد انگشت شماری نشریات بصورت چاپی منتشر می شد. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، علاوه بر افزایش تعداد نشریات علمی، فرم چاپی آنها کاهش یافته و بیشتر مجلات در قالب وب سایت فعالیت می کنند. این امر موجب دسترسی آسان افراد از اقصی نقاط جهان به مقالات و نشریات مختلف شده است. اکنون این سوال پیش می آید که در میان انبوهی از مجلات و نشریات علمی کدام ها معتبر هستند؟ برای انتخاب مجله به چه معیارهایی باید توجه کرد؟ چگونه میتوان از اعتبار یک مجله مطلع شد؟

برای پاسخ دادن به سؤالات تصمیم گرفتیم تا در این بخش به معرفی انواع مجلات علمی، نحوه ارزیابی و  رتبه بندی آنها بپردازیم.

هر مجله ای دارای یک شناسه مشخص از سوی پایگاه های علمی می باشد تا بتواند در آن پایگاه یا پایگاه ها قرار گرفته و قابل دسترس برای کاربران باشد. به قرار گرفتن مجلات در پایگاه ها نمایه شدن می گویند. نمایه شدن باعث افزایش دیده شدن مجله و محتوایش به ویژه در محافل علمی شده، باعث افزایش تعداد ارجاعات به آن مجله و بهبود ضریب تاثیر مجله می شود.

پایگاه های علمی داخلی و خارجی متعددی وجود دارند که مجلات مختلفی را نمای می کنند. توجه داشته باشید که یک مجله میتواند همزمان توسط چند پایگاه نمایه شود. در ادامه به معرفی تعدادی از مطرح ترین و شناخته شده ترین پایگاه ها می پردازیم:

پایگاههای علمی تامسون رویترز

چندین سال قبل، تعداد جوایز نوبل گرفته شده توسط محققین، تعداد پژوهشگران استنادشده و همچنین تعداد مقالات چاپ شده در مجلات مشهوری همچون نیچر و ساینس بعنوان معیارهای ارزیابی و رتبه بندی دانشگاهها مطرح بوده اند. اما بعدها معیار دیگری به نام “ISI”  نیز در مجامع علمی مطرح شد که امروزه مهم ترین و معتبرترین نمایه برای مجلات علمی به حساب می آیند. ISI توسط اوگن گارفیلد در سال 1962 ارائه و در سال 1992 در اختیار موسسه تامسون رویترز قرار گرفت. یکی از زیرمجموعه های این شرکت WOS است که مجلات را پس از بررسی بر اساس معیارهای تعریف شده برای مجلات ISI، نمایه می کند. در WOS دو نوع مجله وجود دارد: یک گروه از مجلات دارای ضریب تأثیر یا ایمپکت فکتور بوده و تحت عنوان JCR نامیده می شوند. گروه بعدی مجلات بدون ضریب تاثیر هستند که ISI Listed خوانده می شوند. مجلات JCR به دلیل داشتن شاخص ایمپکت فکتور در مقایسه با مجلات ISI Listed معتبرتر هستند. البته نمایه شده یک مجله در پایگاه تامسون رویترز می تواند مقطعی باشد و اگر مجله ای معیارهای لازم را نداشته باشد و یا به دلیل کاهش بار علمی و ضعف در داوری مقالات، از لیست مقالات  ISI کنار گذاشته می شود. برای اطمینان از نمایه بودن یک مجله در WOS می توانید به آدرس اینترنتی زیر مراجعه کنید:

  http://ip-science.thomsonreuters.com/mjl/#journal_lists

پایگاه علمی PubMed

 PubMed یک جستجوگر قوی در موضوعات و مقالات حوزه پزشکی و زیست شناسی است که با نام پایگاه Medline فعالیت می کند. کتابخانه دارویی ایالات متحده آمریکا (NLM) و مؤسسات ملی سلامت برای بازیابی اطلاعات از این پایگاه داده استفاده می کنند.  شروع فعالیت پایگاه PubMed از سال 1996 بوده که دسترسی به داده های آن برای کاربران رایگان می باشد.
برای اطمینان از نمایه بودن یک مجله در PubMed میتوانید به آدرس اینترنتی زیر مراجعه کنید:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/nlmcatalog/

پایگاه علمی اسکوپوس SCOPUS

مؤسسه اسکوپوس بعنوان یک پایگاه استنادی معتبر در جهان است که اطلاعات کتابشناختی حدود 22000 حوزه علمی را در خود ذخیره کرده است. این پایگاه نزدیک به 20000 مجله معتبر را نمایه می کند. مالک اصلی این پایگاه، شرکت هلندی الزویر است که داده های خود را از طریق اشتراک گذاری آنلاین در اختیار متقاضیان قرار می دهد.
برای اطمینان از نمایه بودن یک مجله در اسکوپوس میتوانید به آدرس اینترنتی زیر مراجعه کنید:

http://www.scimagojr.com/journalsearch.php   

مرکز استنادی علوم جهان اسلام ISC

این مرکز در سال 1383 در شیراز تاسیس شد که هدف آن ارزیابی و نمایه کردن مجلات علمی کشورهای اسلامی بود. این مرکز علاوه بر ارزیابی مجلات داخلی، مجلات بین المللی متقاضی را نیز مورد بررسی قرار داده و برای این مجلات ضریب تأثیر جداگانه ای اختصاص میدهد. به بیانی دیگر ISC همان نمونه ایرانی ISI است که در حال حاضر حدود 57 کشور اسلامی در آن عضو هستند. قابل ذکر است که این پایگاه به ارزیابی مجلات انگلیسی، فارسی و عربی می پردازد. 
برای اطمینان از نمایه بودن یک مجله در میتوانید به آدرس اینترنتی زیر مراجعه کنید:

http://mjl.isc.gov.ir/Default.aspx?lan=en 

مجلات علمی ـ پژوهشی

علمی ـ پژوهشی نمایه ای است که از سوی کمیسیون ارزیابی مجلات علمی کشور به نشریاتی که دارای شرایط علمی مورد قبول هستند داده میشود. مجلات نمایه شده در این گروه از دو ویژگی اصالت و ابداع برخوردار هستند. مقالات چاپ شده در مجلات علمی ـ پژوهشی حاصل مطالعات نظام مند بوده که منجر به پیشبرد مرزهای علم و فناوری میشوند. 

مجلات علمی ـ ترویجی

علمی ـ ترویجی نیز نمایه ای است که از طرف کمیسیون ارزیابی نشریات علمی کشور به مجلاتی که در اشاعه و نشر یافته های علمی به بیان ساده تر و با هدف ارتقای سطح دانش خوانندگان فعالیت می کنند، اعصا می شود.

علاوه بر نشریات معتبر و نمایه دار ذکر شده در بالا ، نشریاتی تحت عنوان «مجموعه مقالات همایش» نیز به چاپ می رسند که در مقایسه با نشریات ذکر شده در بالا از ارزش و اعتبار کمتری برخوردارند. سایر نمایه های معتبر دیگر عبارتند از: Emerald، ProQuest ، DOAJ، SID، Magiran، EBSCO، WHO  و ...