مقالات پراستناد و داغ چه مقالاتی هستند؟

مقاله داغ به مقاله‌ای اطلاق می‌شود که از لحاظ تعداد استنادهای دریافتی در رشته موضوعی خود در زمره مقالات یک دهم درصد برتر قرار گرفته و بازه زمانی برای محاسبه مقالات داغ دوماهه است، در حالی که مقاله پراستناد در زمره مقالات یک درصد برتر قرار می‌گیرد و بازه زمانی برای محاسبه مقالات پراستناد ده ساله است. این مقالات همچنین با نام مقالات یک درصد و یک دهم درصد برتر نیز شناخته می‌شوند.
مقالات برتر به دو دسته تقسیم می شود:

• مقالات داغ  (Hot papers)
• مقالات پراستناد (Highly cited papers)

دکتر محمد شهریاری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در مقاله ای ثبت شده در خبرنامه شماره 130 انجمن ریاضی ایران بیان می دارد: "در سایت مؤسسه ISI، بخشی وجود دارد به نام Essential Science Indicator که پراستنادترین مقالات را معرفی می‌کند. در این بخش، مقالاتی که در طول دو سال گذشته، بیشترین ارجاعات را کسب کرده‌ باشند، معرفی می‌شوند و گاه تحت عنوان مقالات داغ شناخته می‌شوند. یکی از تبصره‌های آیین‌نامه جدید ارتقای هیات علمی، تصریح می‌کند که در صورتی که مقاله‌ای به عنوان مقاله پراستناد و مقاله داغ شناخته شود، امتیاز آن، تا یک و نیم برابر، قابل افزایش است. ترکیب منطقی به کار رفته در عبارت «مقالات پراستناد و مقالات داغ» که عیناً از آیین‌نامه مذکور نقل می‌شود، باعث پیدایش یک ابهام و به تبع آن، سوء‌تعبیر و در نهایت، سوء‌استفاده برخی شده است. در عبارت فوق به نظر می‌رسد که مفاهیم مقاله پراستناد و داغ با هم فرق دارند و در حالی که می‌دانیم چنین نیست و یا حداقل، نویسندگان آیین‌نامه ارتقا، چنین منظوری نداشته‌اند. به دلیل این ابهام، برخی استدلال می‌کنند که منظور از مقاله داغ، همان مقالات پردانلودی است که به صورت هفتگی یا ماهانه توسط مجلات اعلام می‌شود. می‌دانیم که اکثر مجلات دارای این سیستم هستند که می‌توانند مقالات را بر حسب تعداد دانلودهای هفتگی یا ماهانه مرتب کنند و چون دانلود و مشاهده یک مقاله می‌تواند بارها توسط نویسنده و یا نزدیکان وی انجام گیرد، بنابراین پردانلود بودن، ملاک ارزشی برای مقالات محسوب نمی‌شود."

بر اساس بند ۹ ماده ۲ اساسنامه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) مصوب جلسه ۶۲۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، ISC  موظف است که پراستنادترین دانشگاه‌ها و مقالات علمی، افزایش رشد کیفی مقالات علمی کشور و دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی دارای برترین مقالات بین‌المللی را گزارش دهد.
اطلاعات این گروه از پژوهش‌ها از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز(ESI)  استخراج می‌شود که همواره اطلاعات ۱۰ سال اخیر را پوشش می‌دهد. مقالات پراستناد و داغ بیانگر پژوهش‌هایی هستند که مسیر توسعه علم بین‌الملل را نشان می‌دهند. بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان دهنده اهمیت آن پژوهش بوده است.
هر چند لفظ مقالات برتر مصطلح است، اما مدارک مختلفی که در حوزه‌های علمی تولید می‌شوند، می‌توانند به مقالات برتر یا مدارک برتر تبدیل شوند. شاید علت استفاده از لفظ مقاله برتر به این دلیل است که مقالات نسبت به سایر مدارک استناد بالاتری دریافت می‌کنند و همچنین مدرک غالب هستند.

سهم ۸۹ درصدی مقالات پژوهشی از کل مقالات برتر ایران

بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و اطلاعات پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ESI) مجموع کل مقالات برتر تولید شده توسط پژوهشگران کشور در ۱۰ سال اخیر تا پایان شهریور سال ۱۳۹۴ برابر با ۹۵۶ مورد گزارش شده که از این تعداد ۸۵۳ یعنی ۸۹% آنها را مقالات پژوهشی و ۱۰۳ یعنی ۱۱% از مقالات برتر شامل مقالات مروری می‌شود.

بر این اساس تعداد مقالات برتر جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال گذشته به طور مرتب افزایش یافته است. به طوری‌که در سال ۲۰۰۵ میلادی تنها تعداد ۱۳ مقاله برتر موجود بود و این تعداد در سال ۲۰۰۶ میلادی به ۳۲ و در سال ۲۰۰۷ میلادی به ۵۷ مورد افزایش یافت.

 در سال ۲۰۱۱ میلادی پژوهشگران کشور موفق شدند تا تعداد ۸۹ مقاله را در مجموع مقالات برتر دنیا جای داده و در سال ۲۰۱۲ میلادی این رقم به تعداد ۱۱۱ مورد افزایش یافت. در سال ۲۰۱۳ میلادی تعداد مقالات برتر کشور به ۱۵۳ مورد و در سال ۲۰۱۴ میلادی با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از مقالات به ۲۴۵ مورد رسیده است.
با مقایسه تعداد مقالات برتر در سال ۲۰۰۵ میلادی نسبت به ۲۰۱۴ میلادی مشخص می‌شود که تعداد این دسته از مقالات ۱۹ برابر شده است. همچنین از ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی تاکنون تعداد ۶۸ مقاله پراستناد توسط پژوهشگران کشور در طلایه داران علم ثبت شده است.

رشته های جدول مقالات برتر دنیا:
بر اساس اطلاعات پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز، رشته‌های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات داغ و پراستناد دنیا در آن ها تولید شده است که پزشکی بالینی، صدرنشین جدول مقالات برتر دنیا می باشد. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات داغ و پراستناد هستند.

جایگاه مقالات مهندسی در بین مقالات برتر ایران:

پژوهشگران کشور در برخی رشته‌های موضوعی قوی‌تر از سایرین ظاهر شده‌اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پراستناد در یک رشته قابل انجام نیست، بلکه بایستی به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پراستناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده‌اند ۳۵۱ مقاله پراستناد در سطح بین‌المللی تولید کنند که برابر با ۳٫۵۳ درصد از کل مقالات پراستناد دنیاست.

در مجموع باید گفت که سهم مقالات داغ و پراستناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال ۲۰۱۴ میلادی پیشی گرفته است. در طول ده سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پراستناد و داغ دنیا کمتر بوده است، اما داده های سال ۲۰۱۴ میلادی نشان می‌دهد که این روند برعکس شده است.