دلایل ارتکاب سرقت علمی چیست؟

با پیشرفت روز افزون علم و افزایش تقاضا برای انتشار مقالات از یک طرف و ارزیابی سطح علمی اساتید و محققین بر اساس میزان انتشار مقاله از طرف دیگر باعث شده است تا میزان رخداد  انواع سرقت های علمی در زمینه پژوهشی افزایش یابد. پژوهش‌های علمی متعددی در زمینه علل ارتکاب سرقت علمی صورت گرفته است و هریک از عوامل مختلفی را بیا کرده اند از جمله: فشار کاری، ارتقاء مدرک و مدرک‌گرایی، عدم تسلط بر زبان انگلیسی، پیشرفت فناوری، اینترنت و ... 

یکی از محققین سستی و تنبلی را علت اصلی سرقت علمی در کشورهای انگلیسی‌ زبان و عدم تسلط به زبان انگلیسی را در کشورهای غیرانگلیسی‌ زبان دانسته و دلیل آن را هم چنین بیان شده است. وی می گوید که پژوهشگران اقدام به سرقت علمی می‌کنند چون «اغلب باید در کوتاه‌ترین زمان با ارجاع به منابع متعدد با بیانی روشن و با مفاهیمی دقیق و استفاده از واژه‌های تخصصی گسترده مطالب خود را تهیه کنند. همچنین بسیاری از متخصصان دانش کافی در مورد تجزیه و تحلیل زبانی خود و یا زبان انگلیسی را برای انتقال مفاهیم اصلی به دست نیاورده‌اند و از آنجا که مقاله‌نویسی نیاز به تمرین و تجربه و پشتکار فراوان دارد».

داروئیان و فقیهی (1390) در پژوهشی با همین عنوان علل وقوع سرقت علمی در ایران را چنین بیان کرده‌اند:

• گسترش اینترنت و تسهیل در دسترسی سریع و کم‌هزینه به اطلاعات و نبود فرهنگ حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار؛
• بی‌اطلاعی افراد جوامع از قوانین و اصول موجود و عدم آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه؛
• عدم شناسایی توانایی‌ها و ظرفیت‌های علمی و منابع موجود و فشار بر دانشجویان و دانش‌پژوهان برای انجام پژوهش؛
• توجه به کمیت پژوهش و مقالات و سنجش افراد بر اساس کمیت کار پژوهشی و ارائه امتیازات بر اساس کمیت‌ها؛
• شهرت‌طلبی و زیاده‌طلبی؛
• عدم وجود قوانین و منشورهای اخلاقی مدون؛
• عدم آموزش و نهادینه‌سازی فرهنگ رعایت مالکیت معنوی؛
• نبود مراکز و نهادهای تدوین، اجرا و ارزیابی قوانین مربوط در کشور؛
• سهم اندک پژوهش از تولید ناخالص ملی در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته که این شاخص بیش از سه درصد است، موجب تنزل کیفیت پژوهش‌ها می‌شود.

نمودار عوامل مؤثر در بروز سرقت علمی از دیدگاه سردبیران نشریات علمی-پژوهشی علوم پزشکی

بیشترین عامل از نظر سردبیران به ناآگاهی جامعه مربوط است که خود ناشی از آموزش ناکافی است و از سوی دیگر سیستم کمی‌گرا که با فشارآوردن بر اعضای سیستم و تعیین محدودیت‌های زمانی منجر به گرایش افراد برای تلاش ارتقا جایگاه و مرتبۀ علمی خود بدون توجه به کیفیت محتوا و در نظر داشتن قوانین چگونگی استفاده از آثار دیگران می‌شود. در کنار این عوامل بیرونی، عواملی دیگر که به خود شخص مربوط است و از آن با عنوان عوامل درونی می‌توان یاد کرد نیز تشدید سرقت علمی را سبب می‌شود، مانند: منفعت‌طلبی، شهرت‌گرایی، کسب درآمد، ضعف اخلاق و ... .

علل و انگیزۀ وقوع سرقت علمی

1. گسترش فرهنگِ «یا منتشر کن یا بمیر!» (Publish or Perish)
2. فشارکاری و مالی و کمبود زمان
3. تلاش برای ارتقاء شغلی و جاه‌طلبی و غرور و وجود محیط رقابتی
4. عدم ‌تسلط به زبان انگلیسی
5. رشد روزافزون اینترنت و امکانات آن و فقدان فرهنگ استفادۀ صحیح از آن در زمینۀ استناددهی
6. فقدان دانش و آگاهی از نحوۀ استناددهی و لزوم آن
7. تنبلی و سستی در پژوهش
8. نبود قوانین و منشورهای اخلاقی مدون
9. نبود آموزش و نهادینه سازی فرهنگ رعایت مالکیت معنوی
10. نبود مراکز و نهادهای تدوین، اجرا و ارزیابی قوانین مربوط در کشور
11. ناتوانی در نوشتن به دلیل سیستم آموزشی نادرست
12. ضعف وجدان و اخلاق

البته تدابیر زیادی به منظور کاهش سرقت علمی انجام گرفته و می گیرد که از جمله آنها استفاده از نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی می باشد تا از طریق آن بتوان تا حدودی باعث کاهش سرقت علمی شد.