نکات مهم در نگارش مقالات کيفی (Qualitative Article)

تحقیق کیفی چیست؟

واژه Research در لغت به‌معنای پژوهش، تحقیق، كند و كاو، تجسس و كاوش است و Qualitative به‌معنای كیفی و چونی است. این دو واژه مجموعاً به‌معنای تحقیق و پژوهش كیف ی است. تحقیق كیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی (چون مشاهده، مصاحبه و شركت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، كه هركدام به‌نحوی محقّق را در كسب اطلاعات دست اول، درباره‌ی موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراكی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در روش مورد بحث دسترسی به اطلاعات؛ یعنی زندگی كردن با مردم مورد پژوهش، یادگیری فرهنگ آن‌ها، از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری، زبان و تلاش برای درك احساس، انگیزش و هیجان‌های آن‌ها است. محقق كیفی، رفتار اجتماعی را به این دلیل درك می‌كند كه خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.

تا پایان دهه‌ی 1960 نزدیك به 90 درصد گزارش‌های منتشرشده در مجلات جامعه‌شناسی آمریكا، مبتنی بر تحقیق كمّی و آماری بودند. اما امروزه قضیه تفاوت پیدا كرده و به‌دلیل انتقادهای نظری از "اثبات‌گرایی(Positivism)" (كه گرایش به شیوه‌های آماری و كمّی دارند)، اكنون روش‌های كیفی، جایگاهی كانونی در آموزش و تحقیق اجتماعی به‌دست آورده‌اند.

اجزای عمده‌ی تشكیل دهنده‌ی تحقیق كیفی:

1. بخش اول: داده‌ها؛ داده‌ها می‌توانند از منابع مختلف گردآوری شده باشند. مصاحبه، مشاهده و مشاركت، معمول‌ترین منابع‌اند؛
2. بخش دوم: شامل روش‌های تحلیلی و تعبیر و تفسیری است؛ كه برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها به‌كار می‌رود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است؛ که به "كدگذاری(Coding)" موسوم است. شیوه‌های دیگری مثل نمونه‌گیری غیرآماری، یادداشت‌برداری و نمایش روابط مفهومی به‌صورت دیاگرام نیز بخشی از مرحله‌ی تحلیلی‌اند؛
3. بخش سوم: عبارت است از گزارش‌های نوشته‌شده و شفاهی و ارائه آن‌ها در مجله‌ها و كنفرانس‌های علمی

انواع تحقیقات و مقالات کيفی(Qualitative Research Article)

1.  نظریه مبنایی(Grounded theory)؛ یعنی آن‌چه كه به‌طور استقرایی (Induction)؛ یعنی از جزء به كل، از مطالعه پدیده‌ای به‌دست آید و نمایان‌گر آن پدیده است. به‌عبارت دیگر، باید آن‌را باید كشف كرد و كامل نمود و به‌طور آزمایشی از طریق گردآوری منظم اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌هایی كه از آن پدیده نشأت گرفته است، اثبات نمود.

2.  مردم‌نگاری یا قوم‌نگاری (Ethnography)؛ پژوهش قوم‌نگاری معمولاً با انسان‌شناسی همبسته است. قوم‌نگاری توصیفی عمیق و تحلیلی از موقعیّت فرهنگی و در معنای وسیع، از فرهنگ است. پژوهش قوم‌نگاری بر مشاهده، توصیف و داوری‌های كیفی یا تفسیر پدیده‌های مورد بررسی تأكید بسیار دارد.

3.  پدیدارشناختی (Phenomenology)؛ استفاده از پدیدار‌شناسی به‌منظور پژوهش و آگاهی مستقیم نسبت به تجربیات و مشاهدات؛ به‌عبارت دیگر، نسبت به پدیدارهایی است كه بی‌واسطه در تجربه ما ظاهر می‌شوند. 

4.  وقایع زندگی یا تحقیق زندگی‌نامه‌ای (Biographical)؛ در این نوع تحقیق، مطالعه بر یك فرد، متمركز می‌شود و از طریق روایت زندگی او به‌صورت حكایت‌گونه، رویدادهای زندگی فردی در چهارچوبی وسیع‌تر نمایان می‌شود. سپس با ارتباط دادن این رویدادها، به‌عنوان نقطه‌های عطف و اطلاعات گردآوری شده مورد تفسیر قرار می‌گیرند. از پژوهش زندگی‌نامه‌ای به‌عنوان تاریخ شفاهی(Oral History) نیز یاد می‌شود.

5.  تحلیل مكالمات یا گفتمان (Discourse Analysis)؛ در این نوع تحلیل، داده‌ها در اصل به صورت گفتار تولید می‌شوند؛ ولی بعدا آنها را به‌منظور تحقیق با دقت و وسواس فراوان و با استفاده از علائمی كه تأكیدها، مكثها، خنده‌ها و سایر ظرایف غیركلامی را هم بر كاغذ بیاورد، به نوشتار تبدیل می‌كنند. موضوع این دسته از مطالعات به یك معنا "پیام" است. تحلیل گفتمان عمدتاً در علوم سیاسی ریشه دارد؛ ولی در شاخه‌های مختلفی از علوم دیگری، مانند زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی نیز كاربرد دارد.

6.    تأویل‌شناسی یا هرمنوتیك (Hermeneutic)؛ روشی است كه فهم متون و چگونگی ادراك و فهم و روند آن را بررسی می‌كند. به‌عبارت دیگر هرمنوتیك، هنر دستیابی به فهم كامل و تامّ عبارت‌های گفتاری و نوشتاری است.

7.  كردارشناسی(Ethnology)؛ این نظریه كه از مطالعه رفتار حیوانات در محیط‌های طبیعی به‌دست آمده، بیان می‌كند كه نوزاد انسانی به‌طور ژنتیكی آماده است تا به افرادی كه از او مراقبت می‌كنند، دلبسته شود. این دلبستگی‌ها از لحاظ تكاملی دارای ارزش است؛ زیرا سبب سازش با محیط می‌شود. به‌عقیده جان بالبی(John Bowlby) پایه‌های زیستی رفتارهای دلبستگی، در صورتی‌كه از دیدگاه تكاملی مطالعه شود، آسان‌تر قابل درك خواهد بود.[19] به‌طور كلی در این روش سعی می‌شود تاانواع رفتار انسان‌ها شناسایی و درك شود.

8.  نشانه‌شناسی(semiotics)؛ نشانه‌شناسی در درجه اول با آفرینش "معنا" در متون(فیلم، برنامه‌های تلویزیونی و دیگر آثار هنری) سر و كار دارد. این علم نشان می‌دهد كه نشانه و نقش آن چیست؟ نشانه‌ها و روابط، دو مفهوم كلیدی تحلیل نشانه‌شناختی هستند. در تحلیل نشانه‌شناسی تفكیكی موقتی و اختیاری بین محتوا و شكل قائل می‌شویم و تمام توجه خود را معطوف نظام نشانه‌هایی می‌كنیم كه متن ما را می‌سازد. مثلاً غذا در برنامه تلویزیونی نباید فقط استیك، سالاد و ... تلقی شود؛ بلكه نظامی از نشانه‌ها که حاوی معانی مربوط به موضوعاتی مثل پایگاه، سلیقه، پیشرفت، ملّیّت و غیره است، می‌باشد.

9.  جامعه‌سنجی(Sociometry)؛ این روش را مورنو (Moreno) در سال 1934 برای مطالعه و اندازه‌گیری روابط از نظر جذب و دفع متقابل یا یك طرفه در یك گروه طبیعی پیشنهاد كرده است. به‌طور كلی این روش، وسیله‌ای برای تعیین درجه پذیرش افراد در یك گروه، كشف روابط این افراد و آشكار كردن ساخت خود گروه به كار می‌رود.

ویژگی های مقالات کيفی(Qualitative Research Article)

1. برای توضیح و تفسیر پدیده های اجتماعی بکار می روند.
2. محقق به دنبال کمّیت یا شمارش پدیده نیست.
3. اندازه گیری عموماً به شکل دسته بندی یا طبقه بندی صورت می گیرد.
4. هیچگونه قابلیت تکرارپذیری و قانونمندی برای تجزیه و تحلیل، آنچنان که در داده های کمی وجود دارد، را نمی پذیرند.

مقاله گراندد تئوری (ﻧﻈﺮﯾــــﻪ زﻣﯿﻨــــﻪ ای Grounded Theory)

1.عنوان:

1. در برگيرنده گروه يا جامعه مورد بررسی باشد.
2. به روشنی بيانگر فرآيند پديده اجتماعی مورد مطالعه باشد.

2.چکيده فارسی و انگلیسی:  

1. مقدمه  
2. روش بررسی
3. يافته ها
4. نتيجه گيری
5. واژه های کلیدی

3. متن مقاله

الف) مقدمه :

1. بيان مساله: بيان اهميت و ضرورت پديده مورد مطالعه، تبيين ضرورت مطالعه پديده به روش گراندد تئوری
2. هدف پژوهش: تبيين و توصيف فرآيند پديدۀ اجتماعی مورد مطالعه (در صورتي که مقاله بخشی از يک مطالعه گراندد تئوری می باشد بيان اهداف اختصاصی لازم است).
3. مروری بر متون: بيان مرور مرتبط با موضوع مورد بررسی، بيان شکاف و فاصله موجود در دانش و تحقيقات کنونی

ب) روش بررسی:

1. توضيح نوع روش گراندد تئوری بکار رفته و تناسب آن با هدف مطالعه.
2. توصيف نحوه نمونه گيری و انتخاب مشارکت کنندگان.
3. توصيف زمان و مکان جمع آوری داده ها.
4. توصيف واضح نمونه گيری نظری و چگونگی رسيدن به اشباع نظری.
5. مشخص نمودن حجم نمونه و تعداد شرکت کنندگان.
6. روشهای جمع آوری داده ها (مصاحبه، مشاهده، يادداشت برداری... ).
7. ملاحظات اخلاقی (توضيح کسب مصوبه کميته اخلاق و رضايت آگاهانه از مشارکت کنندگان).
8. تحليل داده ها (روش تحليل داده ها، توصيف چگونگی دستيابی به مقوله مرکزی، بيان روشهای اطمينان از صحت و استحکام داده ها).

ج) يافته ها:

1. توصيف يافته ها در رابطه با سوالات اصلی پژوهش
2. حمايت يافته ها با روايات مشارکت کنندگان
3. توصيف واضح و دقيق مفاهيم و روابط مفهومی

 د) بحث:

1. بحث در مورد شواهد موافق و مخالف براساس منابع
2. بيان کاربرد يافته ها بطور مستدل
3. توصيه جهت تحقيقات بعدی

ه) نتيجه گيری:

1. جمع بندی و ارائه پيشنهاد کاربردی

و) منابع

 مقاله فنومنولوژی (پدیدارشناسی   Phenomenology Article)

1. عنوان مقاله فنومنولوژی:

1. بيان کننده واضح پديده تحت مطالعه
2. بيانگر گروه يا جامعه مورد مطالعه

2. چکيده فارسی و انگلیسی مقاله فنومنولوژی:

1. مقدمه
2. روش بررسی
3. يافته ها
4. نتيجه گيری
5. واژه های کلیدی

3. متن مقاله فنومنولوژی :

الف) مقدمه:

1. بيان مساله: بيان ضرورت و اهميت پديده مورد مطالعه، ارتباط مناسب بين مساله، پارادايم و روش مطالعه.
2. سوال تحقيق: تبيين و تفسير تجارب مشارکت کنندگان در رابطه با پديده مورد مطالعه
3. تناسب طرح تحقيق با هدف مطالعه،
4. مرور متون.

ب) روش بررسی:

1. نمونه گيری: توضيح کامل و روشن روش نمونه گيری، شيوه انتخاب مشارکت کنندگان و شيوه دستيابی به اشباع داده ها و حجم نمونه
2. جمع آوری داده ها: توضيح روشن روشهای جمع آوری داده ها و ساختار مصاحبه (راهنمای مصاحبه، دفعات، مدت، چگونگی ضبط صدا و مکتوب سازی).
3. ملاحظات اخلاقی: توضيح  کسب مصوبه کميته اخلاق و رضايت آگاهانه از مشارکت کنندگان.
4. روش تجزيه و تحليل داده ها: شامل توضيح روشن تحليل داده ها، گامهای تحليل داده ها و روشهای ارزيابی صحت و استحکام داده ها

ج) يافته ها:

1. توصيف يافته ها در رابطه با سؤال اصلی پژوهش
2. حمايت يافته ها با روايت از شرکت کنندگان.

د) بحث:

1. بحث  در مورد شواهد موافق و مخالف براساس منابع مرور شده
2. ارائه کاربرد يافته ها به طور مستدل
3. ارائه پيشنهاداتی جهت تحقيقات بعدی

ه) نتيجه گيری:

1. بر اساس نتايج مطالعه و پيشنهادات کاربردی مرتبط با يافته ها

و) منابع