روش شناسی یا روش تحقیق چیست؟

مساله روش شناسی تحقیق، بخشی است که در هر کار پژوهشی (چه پایان نامه و رساله دانشگاهی و چه مقاله علمی پژوهشی و ISI) مطرح است و محقق باید از همان ابتدای تحقیق، تکلیفش را با این بخش معلوم کند. معمولا در پایان نامه ها، فصل سوم، به این موضوع اختصاص پیدا می کند. در نگارش مقالات پژوهشی هم همیشه بخشی از مقاله مربوط به معرفی روش تحقیق است. در ادامه این یادداشت، به طور ساده و مختصر، منظور از روش تحقیق یا روش شناسی و بخش های اصلی آن را توضیح می دهیم. 

تاریخچه روش شناسی

از زمان ارسطو به بعد دو روش استدلال "از کل به جزء" یا قیاس، و "از جزء به کل" یا استقرا برای درک و فهم امور و پدیده‌ها رایج بوده است. در استقرا، پژوهنده با استفاده از تدابیر و فنون خاص به مشاهده و گردآوری داده‌ها درباره یک موضوع می‌پردازد و، پس از تجزیه و تحلیل یافته‌ها، فرضیه‌ای را توصیف، تشریح، تأیید، یا رد می‌کند.

در استدلال قیاسی، از فرضیات یا نظریات موجود برای درک و کشف حقایق مربوط به موردی خاص استفاده می‌شود.استفاده از روش قیاسی قرن‌ها رایج بوده است، اما روش استقرایی از اواخر قرن شانزدهم (یا اوایل قرن هفدهم) و بیشتر تحت تأثیر افرادی چون فرانسیس بیکن، دیوید هیوم، و جان لاک مورد تأکید قرار گرفت. به‌نظر بیکن، روش قیاسی نمی‌تواند همیشه محقق را در کشف حقایق یاری دهد، زیرا لازم است محقق به مشاهده و گردآوری اطلاعاتی درباره موضوع مورد پژوهش بپردازد تا با ویژگی‌های خاص موضوع آشنا شود. به‌نظر وی، تحقیق علمی چیزی جز کسب سلطه و اقتدار بر طبیعت برای بهبود زندگی نیست. همین تأکید بیکن بر استفاده عملی از معرفت علمی است که نگرش فلسفی وی را از ارسطو، که معتقد بود شناخت طبیعت فی‌نفسه یک غایت است، متمایز می‌سازد. وی پیشنهاد کرد که مجموعه‌ای از پیشینه‌های طبیعی و تجربی مربوط به یک علم خاص گردآوری شود؛ هنگامی که داده‌ها گردآوری شد و به حد نصاب مورد نظر رسید، باید با کنار نهادن روابط تصادفی (با استفاده از روش طرد و اخراج) به جست‌وجوی روابط ذاتی و اساسی میان پدیده‌ها پرداخت. به‌نظر او، همین روابط ذاتی و اساسی موضوعی مناسب برای تعمیم یافته‌های استقرا محسوب می‌شوند

 روش شناسی چه تاثیری بر روی تحقیقی که انجام می دهیم دارد؟

وقتی از روش شناسی بحث می کنیم، یعنی اینکه با چه روشی قرار است اطلاعات گردآوری شود؟ چگونه اطلاعات گردآوری شده طبقه بندی و مورد تحلیل قرار می گیرند؟ پس طبیعی است که اگه تحقیقمان روش شناسی خوبی نداشته باشد، نمی توانیم کار پژوهشی خوب و با کیفیتی ارائه دهیم. علاوه براینکه داشتن روش در تحقیق الزامی است، دقت در انتخاب روش حائز اهمیت می باشد. فرقی هم ندارد که تحقیق ما کیفی باشد یا کمی. داشتن روش خوب و استاندارد برای تحقیق ما مهم است. چنانچه هر اشتباهی در این فرآیند انجام شود تمام تحقیق و یافته‌های آن درگیر یک اشتباه خواهد شد. این خود اهمیت مسئله روش را نشان می‌دهد.

از طرفی اهمیت روش تحقیق به این است که شما از این طریق می توانید حرف یا ایده خود را به اثبات برسانید. به عنوان مثال تصور کنید که محققی تصمیم دارد رابطه بین تاثیر رسانه بر عملکرد عاطفی زوجین را بررسی کنید و این نظر را دارد که بین این دو متغیر رابطه هایی وجود دارد. او درصورتی می تواند این مسئله را به اثبات برساند که متغیر های مورد نظرش را به آزمون بگذارد و رابطه آن ها را مورد تحلیل قراردهد، تا از پس این آزمون اثبات کند که بین این دو متغیر رابطه هایی وجود دارد.

روش شناسی تحقیق از چه اجزایی تشکیل شده است؟

وقتی ما از روش شناسی بحث میکنیم دقیقا چه کارهایی باید انجام دهیم و چه اقداماتی لازم است؟ اول باید مسئله نوع تحقیمان را مشخص کنیم. محقق باید ابتدا نوع تحقیق را مشخص کند. البته انتخاب نوع روش مسئله ای است که به موضوع و سوال یا فرضیه اصلی ما وابسته است، یعنی هر نوع روشی را نمی توانیم به کار بگیریم، زیرا روش ما باید مبتنی بر سوال اصلی، موضوع تحقیق و فرضیه های مطرح شده باشد.

آزمودنی های تحقیق:

مسئله دیگر آزمودنی ها، جامعه آماری و نمونه آماری است. وقتی درمورد مسئله آزمون انجام می دهیم، این آزمون باید در محیط و چارچوب خود اجرا شود که به آن «جامعه آماری» می گویند. از طرف دیگر بعضی وقتها جامعه آماری به قدری گسترده است که نمیتوانیم کل آن را بررسی کنیم پس به ناچار دست به استخراج نمونه از این جامعه آماری می زنیم. بهتر است این نمونه به صورت تصادفی صورت بگیرد تا همه افراد و بخش های جامعه آماری شانس شرکت در آزمون را داشته باشند. پس در بحث روش شناسی، مسئله آزمودنی ها، معرفی این آزمودنی ها و دلیل این آزمودنی و روش نمونه گیری را باید توضیح دهیم.

ابزار اندازه گیری:

مسئله بعدی ابزار اندازگیری است، در این بخش ابزار سنجش یا ابزار گردآوری اطلاعات را معرفی می کنیم. دلیل انتخاب این ابزار را شرح می دهیم. ابزار تحقیق باید از ویژگی های فنی، قابل اعتماد و اعتبار(روایی و پایایی ابزار) برخوردار باشد.

ابزارهای اندازه گیری مقیاس هایی دارند که عبارتند از:

1. مقیاس های اسمی
2. مقیاس ترتیبی
3. مقیاس فاصله ای
4. مقیاس نسبی

1. مقیاس های اسمی

این مقیاس ها که بع مقیاس عددی، مشهورند، جزو محدودترین مقیاس ها هستند و به صورت دو ارزشی و چند ارزشی وجود دارند. مثلا در سنجش صفاتی نظیر جنس، ملیت، مذهب و نیز نگرش ها و تمایلات افراد جامعه از این مقیاس استفاده می شود.

2. مقیاس های ترتیبی

با این مقیاس ها می توان علاوه بر تشخیص وجود یا عدم وجود صفت، شدت و ضعف آن را نیز سنجید، مثلا اگر عملکرد سه نفر کارگر فنی را در حین ساخت قطعات یک ماشین مشاهده کنیم، می توانیم با توجه به زمانی که برای انجام دادن آن صرف می کنند، کیفیت کارشان را ربته بندی کنیم و ربته های 1 و 2 و 3 را در ساخت قطعات ماشین مشخص نمائیم. مقیاس رتبه ای درجات را مشخص می کند ولی قادر نیست فاصله بین آنها را مشخص کند.

3. مقیاس فاصله ای

این مقیاس علاوه براینکه ویژگی های مقیاس ترتیبی و اسمی را دارد، یک ویژگی دیگر هم یعنی فواصل بین نمرات را نیز دارا می باشد. در این مقیاس می توان طول زمان انجام دادن کار هریک را به دقیق مشخص کرد. کمی شدن ارزش هریک از صفات در این مقیاس راه را برای تجزیه و تحلیل آماری داده های تحقیق هموار می نماید.

4. مقیاس نسبی

مقیاس نسبی مانند مقیاس فاصله ای است با این تفاوت که این مقیاس دارای نقطه صفر مطلق است که به عنوان مبدا سنجش مورد استفاده قرار می گیرد. از این مقیاس در اندازه گیری های فیزیکی نظیر زمان، مسافت، اندازه و وزن استفاده می شود. در مقیاس های نسبی همانند مقیاس فاصله ای چون صفات به صورت ارزش های کمی(اعداد) مورد سنجش قرار می گیرند. به راحتی امکان استفاده از روش های آماری برای تجزیه و تحلیل اطلاعات وجود دارد.

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

نهایتاً آخرین بخش که در مبحث روش‌شناسی مهم است، مسئله روش تجزیه و تحلیل داده‌ها است. یعنی پس از اینکه اطلاعات لازم را گردآوری کردیم، آزمودنی‌ها را مشخص کرده و آزمون خاص مان را پیاده‌سازی کردیم، حال باید داده‌ها را گردآوری کنیم، منظم شان کنیم، طبقه‌بندی و خلاصه کنیم و مورد تحلیل قرار دهیم. تحلیل داده‌ها هم دارای روش‌ها و ابزارهای خاص خود می‌باشد.