مقاله علمی در واقع گزارشی است که محقق از یافته های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقه مندان به دست می دهد. تهیه گزارش از کار علمی انجام شده از مهم ترین بخش پژوهشگری به شمار می آید. زیرا اگه پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را جایی ثبت کرده و در اختیار سایر محققان قرار دهد، هر اندازه هم که پژوهش او مهم باشد و تلاش زیادی کرده باشد، به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد، چون رشد و گسترش هر علمی از طریق ازائه و به هم پیوستن دانش فراهم آمده از سوی فرد فرد اندیشمندان آن علم تحقق می یابد.
همانطور که خود فرد در نگارش مقاله از دستاوردهای علمی دیگران استفاده کرده است، دیگران نیز باید بتوانند به یافته های پژوهشی او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیت های علمی خود را سازمان داده، در ترمیم و تکمیل آن بکوشند.
از امتیازهای مهم یک مقاله می توان به مختصر، مفید بودن و جامع بودن آن اشاره کرد، زیرا محقق می تواند حاصل چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایان نامه، پژوهش یا حتی یک کتاب را به اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کلیات آن آگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر، به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند.
لازم است محققان با شیوه توین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح، با سهولت، نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار علاقه مندان قرار دهند. نوشتن مقاله مستلزم اصول ضوابطی در ابعاد مختلف محتوایی، ساختاری و نگارشی است.

معیار و اصول محتوایی پژوهش علمی

یکی از مهم ترین بخش، بخش محتوایی و ارزشمندی کیفی آن است. مقاله باید یافته های مهمی را در دانش بشر گزارش نماید و دارای پیامی آشکار باشد، بنابراین پیش از تهیه مقاله، محقق باید از خود بپرسد که آیا مطالبی که میخواهد نگارش کند آن قدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد. آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟ و آیا نتایج پژوهش او، کار آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟(هومن، 1378، ص 82). اینجا به چند معیار و اصول محتوایی پژوهش علمی اشاره می گردد که توجه به آنها قبل از نگارش مقاله در بالا بردن کیفیت مقاله تاثیر به سزایی خواهد داشت.

فرآیند«تفکر» اساسی ترین محور محتوایی یک پژوهش علمی، آن است که مجهولی را روشن نماید. براین اساس، هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هایی است که تاکنون برای مخاطبان کشف نشده است. از این رو پژوهش علمی همیشه با طرح یک یا چند سوال آغاز می شود که محقق درصدد پاسخگویی به آنهاست.
منطقی بودن: منطق به معنی درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) می باشد. منطق ابزار ضروری یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشته باشد.قواعد تعریف، طبقه بندی، استنباط های قیاسی و استقرایی، روش های مختلف نمونه برداری و غیره همه از ویژگی های منطقی یک مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد(هومن، 1374، ص 19).
انسجام و نظام دار بودن: مرتبط بودن اجزای یک مقاله با یکدیگر و همچنین متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر، از جمله مواردی است که به تحقیق، یکپارچگی و انسجام می بخشد. براین اساس، محقق باید عناوین فرعی مقاله خود را با نظمی منطقی از یکدیگر مجزا کرده، ارتباط بخش ها را مشخص نماید.
تراکمی بودن: هدف هر پژوهش علمی این است که موضوعاتی رو مورد پژوهش قرار دهد که قبلا بی جواب مانده اند همچنین باید از طرفی تکمیل کننده دانش باشند. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشری است، نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف.
تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی: هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته و درصدد حل آن مسایل برآید، بنابراین نباید موضوعاتی را مطرح کرد که مورد نیاز جامعه علمی فعلی نیست.
خلاقیت و نوآوری: هر تحقیق علمی زمانی می تواند در ارتقای سطح دانش موفق و موثر باشد که از فکری بدیع و خلاق برخوردار باشد. مقالاتی که فقط درصدد جمع آوری صرف هستند، نمی توانند سهم عمده ای در پیشرفت دانش بشری داشته باشند.
توضیح مطلب در حد ضرورت:باید در مقاله نویسی تا حد امکان از حاشیه روی و زیاده گویی افراطی پرهیز کرد و در مقابل خلاصه نویسی نباید منجر به ابهام و ایهام شود. مطلب باید درحدی بیان شود که مقصود وی برای خواننده روشن شود.
متناسب بودن با نظریه ها: هر رشته علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحب نظران آن فن است. یافته های به دست آمده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با قوانین کلی آن رشته تخصصی منافات داشته باشد.
اجتناب از کلی گویی: هدف نهایی علم، صورتبندی نظریه و تبیین کردن است. از این رو محقق باید بتواندا مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی گویی اجتناب نماید.
گزارش روش شناسی تحقیق: تحقیق فرایندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته ها به جست و جو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها «روش شناسی» نامیده می شود. این سوال که چگونه داده ها باید گردآوری شود و مورد تفسیر قرار گیرد، به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد، از موارد مهم تحقیق علمی است. یک تحقیق علمی زمانی می تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گردآوری مناسبی برخوردار و آن روش ها در مقاله به خوبی بیان شده باشد.

ساختار مقاله علمی

برای نگارش یک مقاله نه تنها باید به ارزش های محتوایی دقت کرد بلکه باید مقاله از ساختاری ارزشمند نیز پیروی کند. امروزه تحقیقات فراوانی انجام می شود، اما تنهابخش کوچکی از آنها در مقالات منتشر می گرد.یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختاری مقاله علمی است.
ساختار مقاله و تهیه گزارش از یک پژوهش علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش متفاوت است. دانشمندان در تقسیم بندی کلی، روش های استفاده شده در علوم را به دو قسمت تقسیم می کنند. روش های کمی که در آنها از داده های کمی در تحقیق استفاده می شود(تحقیقات میدانی) و روش های کیفی که در آنها از داده های کیفی(تحقیقات کتابخانه ای) استفاده می شود(سرمد و همکاران، 1379، ص 78).

مراحل مقدماتی گزارش پژوهشی

موضوع یا عنوان مقاله

این بخش جز بخش های مهم مقاله است و باید به طور مختصر و خلاصه، مضمون اصلی پژوهش را نشان دهد.
عنوان مقاله باید جذاب باشد یعنی به گونه ای انتخاب شود که نظر خوانندگان را که معمولا ابتدا فهرست عناوین مندرج در یک مجله علمی را می خوانند به خود جلب نماید.همچنین عنوان باید کوتاه و گویا و تنها بیانگر متغیرهای اصلی پژوهش باشد.

نام مولف یا مولفان و سازمان وابسته

بعد از عنوان پژوهش، نام مولف یا مولفان ذکر می شود و در سطر زیر آن، نام دانشگاه یا موسسه که هر یک از مولفان در آن مشغول به کارند، می آید. اگر پژوهش توسط چند شخص که همه آن ها در موسسه یا دانشگاه واحدی مشغول هستند نگارش شود، نام موسسه یک بار، آن هم به دنبال نام مولفان ذکر می شود. اما اگر هر یک از مولفان به سازمان خاصی وابسته باشند، باید بعد از نام هریک از آنان، بلافاصله نام موسسه ای که به آن وابسته اند، ذکر شود.ترتیب نام قرار گرفتن مولفان به دنبال یکدیگر،معمولا به میزان مشارکت آنها در فرایند پژوهش مربوط میشود. اما اگر میزان مشارکت آنها یکسان باشد، اسامی آنان به ترتیب حروف الفبا به دنبال هم قرار می گیرد.

چکیده

چکیده خلاصه جامعی از محتوای یک گزارش پژوهشی است که همه مراحل و اجرای اصلی پژوهش را در خود دارد. هدف ها، پرسش ها، روش ها، یافته ها و نتایج پژوهش به اختصار در چکیده اورده می شود.در متن چکیده باید از ذکر هرگونه توضیح اضافه خودداری شود. مطالب چکیده باید نوشته خود پژوهشگر باشد نه به صورت نقلی .

واژگان کلیدی

معمولا در انتهای چکیده، واژگان کلیدی پژوهش را بیان میکنند تا به خواننده کمک کنند تا بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. معمولا با توجه به حجم و محتوای مقاله، پنج تا هفت واژه کلیدی در هر مقاله بیان می شود.

معیار و اصول محتوایی پژوهش علمی