تعریف سوءرفتار پژوهشی و علمی
پژوهش برتر: در سال‌های اخیر موضوع تخلفات و سوءرفتار پژوهشی و رفتارهایی خارج از چارچوب اخلاق و رعایت حقوق مالکیت معنوی، بیش از پیش شنیده میشود.
افزایش رخداد تخلفات و سوءرفتار پژوهشی به ویژه در سال‌های اخیر این نکته را به ذهن می‌رساند که چه عامل یا عواملی زمینه‌ساز وقوع بیش از پیش این مسئله شده است؟ پاسخ به این سؤال چندان آسان نیست اما به دلیل اهمیت بالای آن، تاکنون پژوهشهای بسیاری در داخل و خارج با تأکید و بررسی این عوامل انجام شده است. مبادرت ورزیدن به انواع این تخلفات سوء عملی موجب تضعیف پیشبرد علم میشود و منابع عمومی را هدر می‌دهد. بنابراین هرکس به نوبۀ خود سهمی در پیشگیری از وقوع این پدیده دارد.
آکادمی ملی علوم در آمریکا، سوءرفتار در محیط دانشگاه را به سه دسته به صورت زیر تقسیم می‌کند:
- سوء رفتارهای حرفه‌ای (مانند خطا در تدریس).
- سوء رفتارهای عمومی ( مانند اختلاس و مزاحمت‌های جنسی).
- سوء رفتارهای پژوهشی
سوء رفتار پژوهشی به معنی رفتار عمدی یا سهوی پژوهشگر، خارج از چارچوب اصول اخلاقی و علمی است. رعایت نکات اخلاقی، قبل از انجام پژوهش (نظیر انتخاب موضوع، رعایت اصل رازداری و ...)، در حین انجام و پس از انجام پژوهش ضروری است؛ در نظر نگرفتن این الزامات بعد از اجرا و در زمان انتشار گزارش پژوهش، تحت عنوان کلی «سوء رفتار علمی» شناخته میشود. در تعریفی که ائتلاف اُ.اس.تی.پی متشکل از بنیاد ملی علم، مؤسسه ملی بهداشت آمریکا و... ارائه داده است، سوءرفتار علمی عبارت است از: «... جعل، تحریف یا سرقت علمی در ارائه، انجام یا بازنگری یک پژوهش یا گزارش نتایج آن پژوهش».
سوء رفتارهای علمی، در واقع تعریفی تام از کلیه تخلفاتی است که در حوزۀ پژوهش رخ می‌دهد و گاهی از عبارت‌های ناراستی دانشگاهی، نادرستی علمی و ریاکاری علمی هم برای تعبیر از این تخلفات استفاده میشود. این تخلفات، در منابع مختلف به انواع گوناگونی تقسیم‌بندی شده‌اند؛ اما آنچه از مطالعۀ پژوهشهای مختلف برمی‌آید این است که سه قسم اصلی سوء رفتارهای علمی و پژوهشی، «سرقت علمی»، «جعل» و «تحریف» هستند.
انواع تخلفات رایج در پژوهش و نگارش
- سرقت علمی
- پنهان‌کاری در استناد
- استنادهای ناقص یا غیرواقعی
- تحریف در استناد
- افراط در نقل قول مستقیم
- خطا در نقل قول
- گردآوری با عنوان تألیف
- ترجمه با عنوان تألیف
- تفسیرهای مغرضانه
- نادیده گرفتن حقوق افراد
- کتمان حقایق
- دستبرد در داده‌ها
- اعمال نفوذ در فرایند نشر آثار
- خطا در استنادهای با واسطه
- افراط در خوداستنادی
- سوگیری در استناد
- بازنویسی آثار
- ارسال یک اثر به چند نشریه
- باز انتشار
- تقلب در داده‌ها یا داده‌سازی
- حذف نویسنده همکار
- تغییر در ترتیب اسامی نویسندگان
- نویسنده افتخاری یا مؤلف مهمان
- نویسنده شبح
در یک جمع‌بندی مختصر و فشرده تخلفات حوزۀ پژوهش شامل موارد زیر است. مسلماً این موارد شامل زیرمجموعه‌هایی است که در مجموع انواع و اقسام تخلفات رایج را شکل می‌دهد:
- تقلب (شامل سرقت علمی، جعل و تحریف)
- تخلفات استنادی
- تخلفات نویسندگی
